استانداردهای مرجع
استانداردها مجموعه قوانینی هستند که برای یکسان‌سازی امور فنی، صنعتی، علمی و تجاری استفاده می‌شوند. به‌وسیله‌ی استانداردها ویژگی‌های لازم برای تولید یک محصول یا انجام یک خدمت، تدوین می‌شود. با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی علاوه بر تدوین استانداردهای جدید، بررسی و اصلاح استانداردهای پیشین نیز بسیار مهم است. در این بخش ابتدا مراحل تدوین یک استاندارد شرح داده شده و سپس نحوه‌ی دسترسی به آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تدوین استاندارد:
موسسه‌های استاندارد بین‌المللی، دارای کمیته‌های فنی بسیاری هستند. هر یک از این کمیته‌ها وظیفه‌ی تحقیق در مورد یک موضوع خاص را بر عهده دارند. معمولا یک استاندارد از پیشنهادهای گروه‌های متخصص منشا می‌گیرد. کمیته‌های فنی موسسه‌های استانداردسازی وظیفه دارند موضوعاتی را که تدوین استاندارد در آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد، بررسی کنند. این کمیته‌ها دربرگیرنده‌ی اعضای فعال (اعضای گروه P: Participate) و ناظر (اعضای گروه O: Observer) از کشورهای مختلف هستند.
پس از موافقت اعضای سازمان با موضوع پیشنهادی، مدارک علمی و فنی مربوطه تهیه و بین اعضا توزیع می‌گردد. این مدارک پس از انجام اصلاحات لازم به‌صورت پیش‌نویس استاندارد بین‌المللی (DRAFT INTERNATIONAL STANDARD) درمی‌آیند. پیش‌نویس در واقع تعریفی از کاربرد استاندارد در آینده است. پیش‌نویس‌های مذکور برای بررسی و اعمال نظر نهایی برای اعضا فرستاده می‌شود. پس از انجام آخرین اصلاحات و تصویب نهایی، پیش‌نویس‌ها به‌صورت استانداردهای بین‌المللی منتشر می‌شوند. در مراحل مختلف تدوین، جلسه‌هایی برای بحث و تبادل نظر حضوری اعضا برگزار می‌شود. این جلسات در کشورهای عضو این نهادها تشکیل شده و اعضای فعال، نمایندگان خود را به این جلسات اعزام میکنند. به صورت کلی برای تدوین یک استاندارد، این مراحل انجام می شود:
- احساس نیاز به استاندارد
- تهیه‌ی پیش‌نویس
- بررسی پیش‌نویس و ویرایش آن
- تبدیل پیش‌نویس به قانون
- فروش و انتشار استاندارد
سازمان‌های استاندارد هر کشور نیز با توجه به مقررات ملی، استانداردها را تدوین، ویرایش و منتشر میکنند؛ بنابراین افرادی که قصد تولید تجهیزات الکتریکی و یا طراحی، نصب و بهره‌برداری از آن‌ها را داشته باشند می‌توانند با مراجعه به سازمان‌های مربوطه، لیست استانداردهای ملی را دریافت کنند. به‌عنوان‌مثال اقدامات لازم برای احداث شبکه‌های هوایی، زمینی، طراحی و مونتاژ تابلو برق‌ها و … در قالب استاندارد در اختیار شرکت‌های مجری قرار می‌گیرد.
برای اطلاع از روش تهیه و به کار بستن استانداردها می‌توان به وبسایت موسسه‌های ملی یا بین‌المللی مراجعه کرد. در جدول زیر، آدرس چند وبسایت معتبر آورده شده است:
| استاندارد | آدرس وبسایت |
| ISO | www.iso.org |
| IEC | www.iec.ch |
| IEEE | www.ieeexplore.ieee.org |
| CE | www.cemarking.net |
| ANSI | www.ansi.org |
| UL | www.ulstandards.ul.com |
| DIN | www.din.de |
| VDE | www.vde.com |
| CSA | www.csagroup.org |
| ISIRI | www.isiri.org |
لازم به ذکر است که مهندسان و افراد فعال در زمینه‌ی برق ساختمان می‌توانند به استانداردهای تدوین‌شده‌ی سازمان نظام‌مهندسی رجوع کنند. این استانداردها در قالب مبحث‌های مختلف منتشر شده است. در ایران مجلات معتبری نیز به چاپ رسیده است که از جمله‌ی آن‌ها نشریه‌ی ۱۱۰ می‌باشد. این نشریه در دو جلد منتشر و شامل استانداردها و مشخصات تاسیسات الکتریکی می‌باشد. جلد اول این نشریه به تاسیسات برقی فشار ضعیف و فشار متوسط و جلد دو به سیستم‌های جریان ضعیف می‌پردازد.
علائم استاندارد:
روی تجهیزات ممکن است یک یا چند علامت استاندارد درج شده باشد. وجود این علائم به معنی مورد تائید بودن روش تولید و تست های انجام شده از نظر استانداردهای منطقه ای یا جهانی می باشد. در این قسمت تعدادی از مهم ترین استانداردها در تجهیزات الکتریکی بررسی شده است.
استاندارد بین‌المللی ISO:
موسسه‌ی بین‌المللی استاندارد یا ISO (اختصار عبارت International standard association)، یک فدراسیون بین‌المللی متشکل از نهادهای ملی استاندارد است که وظیفه‌ی آن توسعه‌ی استانداردسازی و فعالیت‌های مربوط به آن در دنیاست. این سازمان در حال حاضر دارای ۱۳۲ عضو، شامل ۹۰ عضو اصلی، ۳۴ عضو مکاتبه‌ای و ۸ عضو مشترک می باشد که موسسه‌ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از جمله اعضای اصلی آن بوده و با فعالیت در کمیته‌های فنی ایزو، در تدوین استانداردهای بین‌المللی مشارکت دارد.
استاندارد بین‌المللی IEC:
مهم‌ترین استاندارد بین‌المللی برق استاندارد IEC (اختصار عبارت International Electrotechnical Commission) می‌باشد. IEC، از سازمان‌های وابسته به سازمان بین‌المللی استاندارد ISO بوده که وظیفه‌ی آن تدوین استانداردهای مورد نیاز صنعت برق می‌باشد و در آن به موضوعات مختلفی مانند نحوه‌ی ساخت اصولی دستگاه‌های الکتریکی، روش نصب و پیکربندی آن‌ها، دسته‌بندی تجهیزات مختلف و… پرداخته شده است. استانداردهای IEC در عنوان و نام خود دارای اعدادی بین ۶۰۰۰۰ تا ۷۹۹۹۹ هستند.
۱٫۱٫۱ استاندارد بین‌المللی IEEE
موسسه‌ی مهندسان برق و الکترونیک یا IEEE (اختصار عبارت The Institute of Electrical and Electronics Engineer) از موسسات مهم استانداردسازی در دنیاست. استانداردسازی IEEE طیف وسیعی از موضوعات از جمله مهندسی پزشکی، فناوری اطلاعات، مخابرات، حمل‌ونقل، نانو فناوری و … را در برمی‌گیرد.
استاندارد CE اروپا:
نشان CE (اختصار کلمات فرانسوی Communauté Européenne یا Conformité Européenne) به معنای مورد قبول اروپا می‌باشد. عدد ۴ رقمی که در کنار علامت CE آورده می‌شود نشان‌دهنده‌ی شرکتی است که آزمایش‌های مورد نیاز برای دادن گواهی را انجام داده است. استاندارد CE نشان‌دهنده‌ی مطابقت محصول با مقررات جامعه‌ی اروپا، در خصوص ایمنی، سلامت، حفاظت مصرف‌کننده و محیط زیست است. در تصویر زیر نشان CE اروپا را مشاهده می کنید.
برخی از تولیدکنندگان چینی برای محصولات خود از نشانی بسیار شبیه به CE استفاده میکنند که کوتاه شده‌ی China Export به معنای صادرات چین است. در تصویر زیر نشان CE چین را مشاهده می کنید.
برای شناسایی این دو نشان، به تفاوت آن ها در تصویر زیر توجه کنید. همان‌طور که در تصویر نیز مشخص است، حروف C و E در نشان اروپایی فاصله‌ی بیشتری نسبت به نوع چینی دارند.
استاندارد ANSI آمریکا:
موسسه‌ی استاندارد ملی آمریکا یا ANSI (اختصار عبارت American National Standards Institute)، یک موسسه‌ی خصوصی غیرانتفاعی است که بر نحوه‌ی استانداردهایی که برای محصولات، خدمات، روندها، سیستم‌ها و کار کارمندان آمریکا صادر می‌شود، نظارت می‌کند. یکی دیگر از کارهای این موسسه این است که استانداردهای آمریکا را با استانداردهای جهانی تطبیق می‌دهد تا از آن‌ها به‌صورت جهانی و در سطحی وسیع‌تر نیز بتوان استفاده کرد.
استاندارد NEC آمریکا:
مقررات ملی برق یا NEC (اختصار عبارت National Electrical Code) یک سازمان ملی آمریکایی است. در واقع NEC بخشی از استاندارد ملی حفاظت در برابر آتش آمریکا یا NFPA است که در زمینه‌ی تهیه و تدوین استانداردهای مرتبط با ایمنی تاسیسات الکتریکی فعالیت می‌کند. دستگاه‌ها و تجهیزات الکتریکی که بر اساس این استاندارد طراحی، تولید و آزمایش شده‌اند، در یک لیست قرار گرفته و برچسب می‌خورند. تست‌های لازم برای تایید تجهیزات، در آزمایشگاه‌هایی مانند UL، MET، UR، CSA و FM صورت می‌گیرد. کدهای تحت استاندارد NEC معمولا بر اساس سیستم غیر متریک تدوین شده‌اند. به همین دلیل این استاندارد در آمریکای شمالی و سایر کشورهایی که بر اساس سیستم غیر متریک کار میکنند، کاربرد دارد.
استاندارد UL آمریکا:
موسسه‌ی استاندارد آزمایشگاه‌های ایمنی یا (UL (Underwriters Laboratories به‌طور تخصصی در زمینه‌ی ایمنی و قابلیت اشتعال محصولات جدید فعالیت می‌کند. این سازمان وظیفه‌ی انجام تست بر روی محصولات تولیدی و صدور گواهینامهی ایمنی را بر عهده دارد. علامت این استاندارد به دو شکل UL Listed و UL Recognized ارائه می شود که هریک مفهوم خاصی دارند.
علامت نشان داده شده در تصویر زیر به این معناست که محصول مورد نظر، تست های مربوط به استانداردهای ایمنی ملی را پشت سر گذاشته و هیچ گونه ریسک احتمالی برای آتش سوزی، برق گرفتگی و خطرات مرتبط با منطقه ی ۲ خطر را ندارد. قطعاتی که این نشان را دارند معمولا یک تجهیز کامل بوده و می توانند به صورت مجزا و یا جزئی از تاسیسات بزرگ تر استفاده شوند. به عنوان مثال یک کنتاکتور می تواند استاندارد UL Listed داشته باشد. حروف US و C به معنی مورد قبول بودن این استاندارد در آمریکا و کانادا می باشد.
علامت نشان داده شده در تصویر زیر به این معناست که قطعه ی مورد نظر به عنوان یک جز تست شده و می توان از آن در تجهیزات دیگر استفاده کرد. به عبارت دیگر قطعه ی مورد تست به تنهایی کاری را انجام نداده و نیاز به اتصال قطعات دیگر دارد. به عنوان مثال سوکت یک رله ی الکترومکانیکی می تواند استاندارد UL Recognized داشته باشد. حروف US و C به معنی مورد قبول بودن این استاندارد در آمریکا و کانادا می باشد. قابل ذکر است که بعضی از قطعات هردو علامت استاندارد را دارند.
استاندارد DIN آلمان:
موسسه‌ی استاندارد آلمان یا DIN (اختصار عبارت عبارت آلمانی Deutche Inistitute Fur Normmung e.v)، یک سازمان ملی آلمانی است که مجموعه‌ای از قوانین ساخت، تولید، اندازه‌گیری و تست محصولات تولیدی صنعتی می‌باشد. استانداردهای اجرایی DIN امروزه در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد و با بیش از ۳۰۰۰۰ عنوان، تقریبا تمامی جوانب تکنولوژی را در برمی‌گیرد.
استاندارد VDE آلمان:
انجمن برق، الکترونیک و فناوری اطلاعات یا VDE (عبارت آلمانی Verband der Elektrotechnik)، یک سازمان بین‌المللی جهت تجهیزات و محصولات مرتبط با برق می‌باشد که وظیفه‌ی تست، تایید و مطابقت با استانداردهای ساخت و ایمنی و صدور گواهینامهی این محصولات را دارد. این سازمان تنها استانداردهای مرتبط با پروژه‌های الکتریکی را منتشر می‌کند. کدهای تحت استاندارد اجرایی VDE معمولا بر اساس سیستم متریک تدوین شده‌اند، به همین دلیل این استاندارد در ایران کاربرد زیادی دارد.
استاندارد GS آلمان:
گواهی امنیتی GS (عبارت آلمانی Geprüfte Sicherheit) یک علامت صدور گواهی‌نامه بر اساس مقررات ایمنی کشور آلمان است و با این که یک گواهینامهی آلمانی است، توسط بسیاری از کشورها، به‌عنوان نماد ایمنی به‌خوبی شناخته شده است. علامت استاندارد GS کلیه‌ی قوانین کار با تجهیزات ولتاژ پایین را پوشش می‌دهد. استفاده از عبارت TÜV Rheinland GS Mark به همراه نشان استاندارد GS به این معناست که تجهیز الکتریکی مورد نظر توسط شرکت‌های مستقلی مانند TUV Rheinland نیز مورد آزمایش قرار گرفته است.
استاندارد CSA کانادا:
یکی از شرکت‌های مستقل در زمینه‌ی تست محصولات مصرفی و صنعتی، استانداردهای ملی کانادا یا CSA (Canadian standard association) است. از ملزومات مورد استفاده در لوله‌کشی منازل تا سیستم‌های با ولتاژ بالای ac و دستگاه‌های الکتریکی بازارهای آمریکا و کانادا همه باید این علامت را داشته باشند. وجود علامت CSA به این معناست که آن محصول همه‌ی استانداردهای مورد نیاز را برآورده می‌کند.
استاندارد ISIRI ایران
سازمان ملی استاندارد ایران یا (ISIRI (Institute of Standards and Industrial Research of Iran که یکی از اعضای سازمان بین‌المللی استاندارد ISO می‌باشد، از ۲۸ کمیته‌ی ملی در حوزه‌های مختلف، تشکیل شده است. این کمیته‌ها وظیفه‌ی تدوین و انتشار استاندارد ملی ایران را بر عهده دارند. از دیگر وظایف این سازمان، اجرا و نظارت بر استانداردهای تدوین شده است. علامت استاندارد ایران بر روی کالاهایی درج می‌شود که ویژگی‌های آن ها از هر نظر با استانداردهای ملی ایران مطابقت دارد. همچنین این علامت بر روی گواهی‌نامه‌ها، اوراق و بسته‌بندی کالاهای استاندارد شده نیز به کار می‌رود.
وزارت نیرو :
در ایران شرکت توانیر به‌عنوان شرکت مادر تخصصی مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران، وظیفه‌ی تدوین استانداردها و دستورالعمل‌های لازم برای استفاده‌ی بهینه از تاسیسات صنعت برق و نظارت بر اجرای آن‌ها را بر عهده دارد.
سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور:
سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور اقدام به انتشار مقررات ملی ساختمان کرده است. این مقررات شامل مشخصات فنی، عمومی و اجرایی تاسیسات برقی ساختمانی در سطوح فشار ضعیف، فشار متوسط و جریان ضعیف می‌باشد.
